صنعت فولاد را باید در زمره صنایع مهم محقق کننده درآمدهای غیرنفتی کشور به حساب آورد چرا که این صنعت کلیدی با حجم گردش مالی مناسب و از سوی دیگر ویژگی های خاص در تامین نیازهای صنایع پایین دستی، در صورت راهبری مناسب، یک مزیت اقتصادی مهم محسوب می شود. با این حال، علی رغم ظرفیت تولید مناسب و از سوی دیگر رتبه دهم جهانی، این صنعت کلیدی در کشورمان از چالشهایی جدی رنج می برد که مهمترین آنها فرسودگی خطوط تولید، بحران انرژی، نوسانات شدید نرخ ارز و مشکلات اساسی مربوط به تامین مواد اولیه است. شاید این سوال مطرح باشد که ساز و کار مدیریت بهینه و پایدار در صنعت فولاد چه مولفه هایی دارد که در این یادداشت به دنبال پاسخ خواهیم بود.
فولاد ایران همواره نقش راهبردی در ایجاد ارزش افزوده، توسعه صنعتی و تأمین درآمدهای غیرنفتی دارد. به عبارت دیگر این صنعت مهم، به دلیل مزیتهای خاص در بخشهای مختلف اقتصادی و صنعتی، از جایگاهی ویژه در تصمیم سازی های اقتصاد کشور برخوردار است. سرمایهگذاری هدفمند، بهسازی و نوسازی خطوط فرسوده تولید و توسعه انرژی های نوین از جمله برنامه هایی است که در صنعت فولاد ایران باید مورد توجه جدی قرار گیرد. فولاد در صنایع مهمی همچون خودروسازی، تجهیزات پزشکی، صنایع هوایی، ساختمانسازی، کشاورزی و صنایع نظامی کاربرد ویژه ای دارد. رشد فزآینده تقاضا برای فولاد، نشانگر جایگاه راهبردی این صنعت در اقتصاد ملی و جهانی است.
نگاهی گذرا به وضعیت فولاد ایران
بر اساس آخرین آمار موجود، ظرفیت تولید فولاد خام کشور به طور رسمی معادل ۴۴.۳۲ میلیون تن برآورد شده و با این حال، در صورت احتساب ظرفیت واحدهای فعال خارج از توازن، ظرفیت اسمی کشور به حدود ۴۸.۷ میلیون تن افزایش خواهد یافت. از میان این ظرفیت ۴۴.۳۲ میلیون تنی، حدود ۴.۹۲ میلیون تن به واحدهایی اختصاص دارد که ظرفیت اسمی آنها کمتر از ۲۰۰ هزار تن در سال است. عملکرد این واحدهای کوچک، بسته به شرایط بازار، نحوه تأمین مواد اولیه، و میزان تقاضای موجود، متغیر بوده و از ثبات کمتری برخوردار است.
جمهوری اسلامی ایران و نیم نگاهی به تولید جهانی فولاد
کشور چین با تولید سالانه ۱۰۱۸ میلیون تن فولاد خام، بزرگترین تولیدکننده فولاد دنیا بهشمار میرود به عبارت دیگر این کشور، نیمی از تولید جهانی فولاد را به خود اختصاص داده است. در واقع، صنعت فولاد چین، نقشی حیاتی در اقتصادش دارد و هرگونه تحرکات در چرخه اقتصاد فولاد این کشور، بر بازار جهانی نیز تأثیرگذار خواهد بود. ایران با تولید سالانه ۳۱ میلیون تن، در رتبه دهم جهان قرار قرار گرفته و این در شرایطی است که بحرانهای مرتبط با تحریم های ظالمانه همچون تنگناهای نقل و انتقالات بینالمللی مالی، موانع قانونی مرتبط با تجارت جهانی، محدودیت های شدید در جذب سرمایه گذاری خارجی، اقتصاد ایران را با چالش مواجه کرده است. با همه این تفاسیر و با توجه به جایگاه کشورمان در این عرصه، ظرفیت مناسب حوزه فولاد، بهویژه در بهرهبرداری معادن، نیروی انسانی ماهر و از همه مهمتر تولید مرغوب مشهود است. اما نکته قابل توجه در حیات اقتصادی فولاد ایران، توجه جدی به تکمیل طرحهای توسعه ای و کمک به بهبود ظرفیتهای خالی در این چرخه است که بی شک تحقق آن می تواند زمینه ساز موفقیت صنعت فولاد کشورمان در عرصه داخلی و خارجی باشد.
توسعه پایدار و شکوفایی صنعت فولاد
کاهش تولید ناشی از قطع مکرر برق و گاز در سنوات اخیر، علاوه بر اینکه توازن عرضه و تقاضا را در بازار تحت الشعاع قرار داده، هزینههای سربار شرکتهای فولادی را نیز با افزایش مواجه کرد. ارزش سهام برخی شرکتهای فولادی به جهت همین چالش ها و موانع، دستخوش نوسانات جدی شده که ادامه این روند در صورت عدم اتخاذ سیاستهای مناسب، بر ثبات اقتصاد صنعتی تاثیر منفی خواهد گذاشت. به همین منظور فرآیند بهینه سازی انرژی از طریق ایجاد نیروگاههای خورشیدی، تنوع بخشی به مدیریت بهره وری در خطوط تولید و نوسازی تجهیزات مرتبط با تولید، گامی مهم در راستای پیشرفت اقتصادی در صنعت فولاد ایران است.
فرسودگی خطوط و افزایش هزینه های سربار
نگاهی گذرا به برخی از واحدهای تولید فولاد کشور نشان می دهد که همچنان بهره مندی از فناوری های قدیمی، عامل اصلی بهرهوری پایین است و لذا توسعه راهبردهای تولیدی سازگار با محیطزیست و ارائه بسته های تشویقی برای سرمایهگذاری در پروژه های بهسازی و نوسازی در صنعت فولاد بسیار کارساز است.
بازار سرمایه و چالشی به نام تامین منابع
یکی از الزامات موفقیت در اقتصاد صنعتی بهره گیری از طرحهای توسعهای مبتنی بر تحقیقات بازار است که بی شک بدون منابع مالی مستمر نمی توان انتظار نتیجه قابل قبول داشت و لذا توسعه فرآیندهای تامین مالی پایدار برای تداوم رشد همه ارکان صنعت به ویژه فولاد ضروری است.
تامین مواد اولیه پایدار دغدغه اصلی تولیدکندگان
فرآیند استخراج از برخی معادن سنگآهن کشور رو به پایان است که این امر، دغدغه کمبود خوراک برای واحدهای تولیدی را دو چندان کرده است. بهرهبرداری از ذخایر کمعیار، گسترش فعالیتهای اکتشافی در عمق و سرمایهگذاری در معدنکاری فراسرزمینی از جمله راهبردهایی است که می تواند دسترسی به مواد اولیه پایدار را تسهیل کند.

فرصتها و چالشهای صنعت فولاد با نگرش بر تثبیت توسعه پایدار
